O ENCORO DAS CONCHAS PRIVOUNOS DO ESPACIO SAGRADO E FESTIVO DO SAN BENITO.
Un artículo de Manuel Rivero Pérez, publicado na revista Lethes " Cadernos culturais do Limia".
Merece a pena leelo xa que é sensacional. Según o autor é un dos capítulos que analiza na súa tesis doctoral sobre "A Limia anos 1900-1995, anegacións, desecacións e concentracións, cambios socioculturais e impactos ambientais."
Nota importante: coido que non lle parecerá mal, tanto a revista Lethes como o autor do artigo Manuel Rivero que faga unha copia exacta en canto o texto dun artigo que considero fundamental, dentro do tema que trata a miña folla www sobre os ríos de Ourense. En caso contrario, retiraría o artigo. Algún día gustaríame leer a tesis completa deste autor, así como coñecer o autor. Moitas gracias anticipadas, por esta ledicia.
Salir. | Correo. |
O ENCORO DAS CONCHAS E SAN BENITO.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
"Espacio Sagrado de San Benito". No Baño ( Nº 1 ) . |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
(Manuel Rivero Pérez , autor do sensacional traballo)
Neste artículo vou analizar algunhas das consecuencias negativas que para a Parroquia do Baño, e as do seu entorno, tuvo a materialización do encoro das Conchas no ano 1948, este traballo é un avance dun dos capítulos que sobre o impacto dos embalses nas persoas analizo na miña Tésis Doctoral " a Limia anos 1900-1995, anegacións, desecacións, cambios sociculturales e impactos ambientales". A devoción por o San Benito, no baño e na súa contorna, demóstranos a seducción polo sagrado nun espacio acotado e protexido, onde o home relixioso-lúdico, vive, recrea e expresa a súa dimensión espiritual e festiva, nise espacio as secuencias temporais e os usos espaciais bailan o mesmo son, dase unha interrelación entre o home, a terra, o tempo e o San Bebito, estamos ante un centro de sociabilidade que propicia a participación dos membros da propia comunidade cos das comunidades veciñas, por medio dunha acción colectiva que se permite a licencia de trasgredir o orden social e a racionalidade productiva, esta comunión québrase a raíz da inundación do encoro, e de esa forma impide transmitir o patrimonio festivo e relixioso da comunidade as sucesivas xeneracións, a raíz de ise acontecemento a parroquia do Baño perde o núcleo máis importante de acción social, onde o profano e o sagrado converxen nun tempo e nun espacio, o que fixo o encoro foi privar ó San Benito da súa eficacia simbólica, " o San Benito acabouse co embalse" cando os veciños nos transmiten ise mensaxe estanos a dicer a nostalxia que sinten por a perda dunha parte identaria propia e da felicidade compartida, cando a continuación engaden "aquil San Bebito era para todos(....) vellos e novos, mozas e mozos (....) todos se divertían". O San Benito era o eixo da potencia divina da Parroquia do Baño, que se espallaba pola comarca, era en parte o centro do vivir diario porque do Santiño acordábanse a cada momento, ese vivir culmina ca explosión colectiva de devoción e de ledicia no dia grande da festa, onde as donacións, os agradecementos, as accións de gracia, rezos, bailes e diversións xúntase para testimoniar o plural agradecemento o seu santo milagroso, amigo xeneroso, guía e protector. Festa e fé únense fruto da capacidade humana da acción condensada en estado de diversión e de devoción sen excluirse, senón complementándose, porque no San Benito víanse con todo o mundo, e falaban con uns e con outros, en realidade viven o fenómeno colectivo da fé e da festa porque o Baño no día grande era un gran centro de sociabilidade, de manifestacións expresivas e comunicativas, que fomentan a participación, era unha comunidade viva que servía de punto de atracción e de referencia das comunidades veciñas, as que invitaban a participar e disfrutar de forma gratis, dos sentimentos máxicos - profano - relixoso - festivos. Por medio da devoción relixiosa e da entrega lúdica, crean, recrean e confirman unha comunidade singular, e decir reforzan os seus vínculos e reafirman a súa identidade, dado que a festa, afirma, certifica e identifica, é o símbolo de alegría, de misticismo e de vitalidade, onde o pobo e o seu santo desempeñan o papel de protagonistas e de espectadores ó mesmo tempo, serven de escaparate as comunidades viciñas, os actos relixiosos e a festa facilitan a interdependencia das comunidades, dado que aproxima, interrelaciona e profundiza nas súas relacións, permítelle un maior coñecemento mutuo, e por tanto un maior interés, a festa congrega persoas, facilita o coñecemento e amizade de mozos e mozas das diferentes parroquias que logo darán lugar a futuros matrimonios, por medio da festa sagrada e profana a comunidade ábrese ó exterior, dase a coñecer, en certo modo as comunidades veciñas medían e valoraban o Baño pola súa festa, esta estaba no punto de mira da competencia, porque era a admiración de toda a comarca. O San Benito funcionaba como motor de cohesión da parroquia, co seu ritual criaba e mantiña punto de vista comúns, porque a representación colectiva da lugar a estados de opinións similares, axuda a manter viva a vitalidade da creencia, ano a ano reaviva a cociencia e mantén cohesionado o grupo, por medio da súa festa a comunidade ábrese o exterior, o San Benito servía para reunir o clan familiar ao menos unha vez o ano, marcaba o rito de paso dun ano a outro, niste caso o relixoso organizaba a xeografía e o tempo, o San Benito era un dos grandes organizadores do espacio no Baño de abaixo, é capaz de criar un tempo especial que intercambia o traballo polo lecer e a esperitualidade, por unhos días trastoca a vida diaria e interrumpe a laboriosidade productiva do mundo do traballo, dado que pro San Benito deixábase todo e íbase mesmo anque estuveran de loito as primeiras misas da mañá. Unha vez que se tuvo que trasladar o santo ó Baño de arriba, foille imposible reorganizar a nova territorialidade, a ruptura do santo co primitivo vínculo xeográfico, levou o santo a quiebra do seu entorno na nova ubicación, espacio - tempo - persoas - santo , deixan de interrelacionarse, o novo espacio non se encarna do sagrado, o tempo vólvese continuo, o non se interrumpir cíclicamente cos seus grandes hitos do San Benito Grande no verao e San Benito pequeno no inverno, e por tanto as persoas deixan de xuntarse diante do seu protector, defensor e auxiliador, pra lle testimoniar o seu agradecemento, suplicarlle remedios ou entregarse con ánimo lúdico a festa, así que se dispersan, indiferencian, ignoran e distancian, o fallar o ritual da festa e da devoción leva consigo a quebra da creencia, pérdese a especial devoción que por santo sentíase na comarca, rómpese a relación cordial e mística entre o santo e os seus devotos, a interrelación dinámica de pedir axuda e de otorgar gracias québrase, e o San Benito perde a vivencia da súa identidade e o sentido de apertura para outras comunidades o disminuir drásticamente o seu poder de convocatoria. Falla a interdependencia, a solidaridade, a admiración e a reciprocidade das comunidades veciñas, rómpese a exogamia que a festa facilitaba, pérdese a diferenciación que daba a comunidade a celebración da súa festa. A comunidade perde a intensidade da experiencia colectiva relixioso - lúdico - mística, o nexo de unión aflóxase, para moita xente o San Benito dexou de ser un día de excepción, xa non marca o seu ritmo vital, deixou de ser o imán que atrae, o consolador das penas, o curador das enfermedades, o que se lle pide axuda, a disculpa da festa para recrear o home lúdico a través dos seus instintos, o enlace do espíritu místico coa diversión, en resumen o santo deixou de ser para moitos o seu confidente, consolador de penas, testigo de alegrías, esperanza de moitas ilusións, consolador de moitos desenganos e remedio de moitos males. A territorialidade do santo estaba perfectamente definida na mente dos veciños de Baño, dado que sentían a proteccións do santo tan pronto como acudían os seus dominios, porque cando entraban na parroquia, se sentían algún arrepío encoméndabanse ó santo, aparecía de esta forma como protector da súa integridade física, o San Benito e o fiel guardián da teritorialide parroquial, anque por o que era máis estimado e coñecido era porque era moi abogoso contra todos os males físicos, así que a fé no San Benito era unha das mellores terapias contra a door e a enfermedade.
Unha análise comparativa diste sentimento de protección que sentían os veciños de Baño co seu santo en comparación con exército que defende un país, danos un paralelismo no que mudan os medios e a exteriorización da defensa, mentras que o santo utiliza medios espirituais, o exército caracterízase por a utilización da forza, pero siguen os mesmos pasos.
Fonte: elaboración propia. Para os viciños do Baño, o San Benito encarnaba a simbolización do ben, era o seu símbolo da loita contra o mal e a enfermedade, mentras que o embalse encarna as forzas do mal por medio das súas impurezas, enfermedades e mortes. A materialización do embalse para os afectados representa a vitoria do mal sobre o ben, e decir a imposición do caos sobre o cosmos, da morte sobre a vida, da impureza sobre a pureza e do encoro sobre o santo. No seguinte cadro podemos ver de forma resumida a simbolización santo-encoro para a comunidade.
O ben que daba o santo, a través das súas festas: reunía, unificaba, divertía, purificaba e santificaba, coñecía, contrasta coa aparación do encoro que distancia as comunidades, aillas, separas, asulaga e ignora. A saúde que daba o Santo ó encomendarse a él cando se sufría, contrata con o mal que aporta o embalse con as súas névoas, catarros, gripes, mortes e enfermedades.
O San Benito era o elemento dinamizador do equilibrio da comunidade o ser capaz de manter a hixiene da parroquia nos tres ámbitos:
O Santo era vida e ilusión a todo o que se movía ó seu arredor, mentras que o embalse trouxo consigo a morte, enfermedade e destrucción dado que son moitos os afogados que se ten cobrado, e a reuma que lle roe os osos e os catarros e andacios que non dan pasado.
O Santo representa a pureza de corpo e espíritu, en cambio o embalse leva consigo impureza, maldade e ensañamento cos viciños que expulsou do Baño. A fé no San Benito aparece manifestada nas ofrendas e nos exvotos que recibía, para que quedaran como proba do seu favor, istes testimonios van incrementar o seu poder de convocatoria, era moita a confianza que había no santo, dábase un trat case humano entre santo e devoto, a franqueza con que se lle pedía e o agradecemento que se lle tiña, unha vez recibido o favor do santo, expresabase con humildade e gratitude. O San Benito do Baño, a Clamadoira e o Viso formaban o triángulo Sagrado da Baixa Limia, esta interrelación quedou totalmente quebrada coa inundación do encoro, ao asulagar o Baño e crear unha fronteira entre o Viso e a Clamadoira que dificultou a concurrencia de unha e da outra veira da Limia.
Despois de pasados cincuenta anos a xente máis vella sigue rememorando cunha proximidade emocional extraordinaria as festas perdidas de San Benito, a súa memoria é o instrumento de lixitimación ao apropiarse dun tempo e dun espacio co protagonismo do santo, no seu discurso brota o lamento constante por a pérdida de ese lugar de encontro lúdico - sagrado , que proporcionaba o San Benito e que ise diaño de embalse encargouse de roubarlle para sempre, e ó mesmo tempo consolidou unha fronteira no tempo e no espacio que os separou, aislou, distanciou, e ignorou, dunha comunidade irmá e viciña, que ata ese momento caracterízabase por unha interrelación dinámica dee espacio - santo - tempo - persoas .
Para resumir podemos apreciar os seguintes efectos negativos do encoro:
( Ata eiquí o sensacional artigo de Manuel Rivero Pérez. Sigue a bibliografía usada neste traballo, que non ven a conto que a poña. Pola miña banda unha enhoraboa o autor.) Nota:
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||