Salír a Calvos.

Algúns apuntes sobre as mamoas e os castros en Galicia.

(Resumen adaptado dun traballo que fixen para o estudioda prehistoria de Alberguería un pobo de A Veiga en Ourense. Ver historia da páxina web de Alberguería)

 

Unha  mámoa ou túmulo, en moitos lugares de Galicia tamén lle chaman medorras entre outros nomes. Este dolmen chámase Pedra da Arca e está en Vimianzo (A Coruña).

 

Unha Necrópoli é un conxunto de mámoas. Por exemplos estas de Sta. Mariña entre O Incio, Samos e Sarria.

 

Neste dibuxo arriba é como quedaría unha mámoa ó principio cando se fai. Abaixo é como están hoxe; ver a fotografías das mamoas de Sta Mariña, así no horizonte son como móntículos.

No que sigue usarei tamén o libro (2) Nas Raíces de Brión: as mámoas de Rañalonga. De Federico Silva Cobas.  Este dibuxo é dese libro que recomendo.

 

Dibuxo dunha mámoa. De A. Ramil Rego.

Anta é un término galego con que se designa popularmente  os dolmens. Trátase dunha construción megalítica funeraria formada por varias pedras ortostáticas verticais, cubertas por outra horizontal, que forma a cuberta.

 

Mamoa do Rei. Cotorredondo (Vilaboa). Fotografía de Alexie  Belikov. Aparece no libro citado na bibliografía (2).

 

Como se fai unha mámoa?

 

Aclaración :  Esquema dunha mámoa.

Nos dibuxos de arriba hai unha mámoa (túmulo) que ten unha anta (cámara mortuoria) no interior. Trátase dunha maqueta para facernos unha idea.  A maioría é un casquete esférico e dentro ten o lugar de enterramento ou anta. Era sin lugar a dúbidas lugares de enterramentos ou monumentos funerarios. Por supostos hai varios tipos. A medida oscila entre os 15 a 20 metros de media,e uha altura media en torno a 1 m. observar o home que hai a dereita.

O lugar son as partes chás e altas, xeralmente en outeiros e lugares onde sexa vistas dende lonxe.

Este é oun esquema xeral dunha mámoa. O dibuxo é de Marcos Suárez Martínez e está sacado do libro referenciado en (2).

Básicamente componse, copio do libro (2):

1.- Cámara. Parete central onde están as grandes pedras de lousa que as veces pesaban 20 toneladas. Está disposta en Dolmen, algunhas soio levaban unha foxa. As pedras verticais chámanse ortostatos. ver os dolmen do Rei, a vista están 7 orotostatos pero leva máis. E tres pedras de tellado.

O Dolmen é o lugar sagrado da mámoa onde se deixaba o morto xunto cos seus pertrechos: frechas, machados, cerámica, bifaces, etc.

2.- Masa tumularia. Terra que se sacaba do redor.

3.-Coirácea pétrea. A veces púñase así para que non crecera a maleza.

4.-Pedras o redor. Marca da mámoa.

5.- Adro. Entrada.

6.-Anel central. No está claro para que servía.

Decir que dentro atopouse de todo dende figuras, grabados típicos e todo tipo de enseres que foron expoliados cando en 1606 o crego Pedro Vázquez de Orxas pasou revista a todas as mámoas en Galicia, en tempos de Felipe III e sin fins científicos nin nada que se lle parecera. Todo iba engrosando as arcas reais e el cobrando os cartos do traballo. Unha desfeita.

 

O dibuxo é de E. Ramil Rego. No dibuxo vexe un pequeno esquemo do gran traballo que que era facer unha mámoa, dende os andamios a traída das pedras e a súa colocación. Por suposto que tiña que actuar moitísima xente no traballo. Pensai como se pode poñer por riba unha pedra de tantas toneladas. Un traballo incrible.

No libro (2) ven tamén unha explicación con dibuxos

 

Como se fai unha mámoa?

No segundo dibuxo vese como se fai a construción dunha mámoa, unha vez que se achegan as pedras e se poñen os andamios para logo cubrilo todo. Lóxicamente debido a falta de medios interviña moita xente. Primeiro facíase unha gabia na cal vai espetada a lousa principal ou rocha nai, logo póñense as outras lousas. A misma terra que se extraía para facer a anta logo usase para cubrilo todo. Finalmente cubríase todo de terra e pedras e finalmente púñase a pedra protectora, ou tellado,  da anta.

Nas mámoas enterraban os mortos, pero non se atopou nunca restos humáns: xa se sabe, terreos ácidos que rematan con todo, entre outras cousas.

En canto as datos poño este esquema do megalitismo (construccións con grandes pedras) e outra cultura da que hai grandes mostras en Galicia e dende logo dentro desta en O Incio que é do que estou a escribir:

 

 

 

A cultura Castrexa:

 

Outra cuestión que atoparemos moito en O Incio.

 

       Para investigar un pouco que pasou na zona antes de que viñeran os romanos, qué xente había nestas bisbarras?,  temos que acudir precisamente a eles, Estrabón, Tolomeo  e sobre todo Plinio, eles son os que escriben sobre o que se atoparon cando chegaron a estas terras. Estamos falando do ano 73-74 d.C.

       Plinio fala de tres grandes comarcas, que chama conventos xurídicos (ver no mapa) e que son o Asturicense, o Lucense e o Bracarense, cada un coa súa capital Asturica augusta(Astorga), Lucus Augusti (Lugo) e Bracara Augusta (Braga).

 

Este é o mapa dos conventos xurídicos

 

Este é o mapa de algúns dos pobos que habitaban estos conventos en total 61 pobos distintos dos que soio se conservan 48 nomes.

Fontes do mapa e das ideas: "A Gran historia de Galicia". A Cultura Castrexa. Tomos 3 e 4,  escrito por Jose Manuel Caamaño Gesto. La Voz de Galicia.

                Neste mapa están unha tribu galaica, os SEURROS , por suposto prerromana, e que pertencía o convento lucensis.

Ocupaban terras de Taboada, Sarria (por eso se chamaban Seurros), e O Incio. Limitaban o norte cos Cáporos e o sur cos Lemavos, sendo as cidades máis importantes Talamina (que era por Baralla), Timalino (non sei onde estaba), Ocelum e Turriga.

Estos pueblos foron ao parecer identificados por Ptolomeo.

 

¿Quenes poboaban O Incio e a comarca ?

        Os primeiros poboadores de O Incio, dedución miña por proximidade,  foron os Seurros.

Pero ¿qué sabemos dos antepasados dos veciños de O Incio?.

No dibuxo vese unha reconstrución hipotética do sector norte do Castro de Santa Tegra feita por J. Luaces e Dideas.

Castros parecidos seguro que había na zona de O Incio. onde aproveitarían de forma marabillosa a calidade da pedra que hai na bisbarra...

O castro non sería moi distinto do que aparece na fotografía de abaixo.

 

Na fotografía o Castro de A Guarda.

Decir que os primeiros castros eran desta forma redondiños. Logo chegaron os romanos e algúns pasaron a ser rectangulares.

Esta recreación do interior vese bastante lóxica, aproveitada ao máximo.

 

Onde vivían?:

        Pois a maioría vivían en castros, que normalmente eran recintos fortificados, con tendencia circular e asentados en lugares elevados. Os castros son comúns en toda Galicia, pero hai menos conforme se gaña en altitude.

Os puntos negros son castros recoñecidos na fotografía aérea en Galicia. Según A. Bouhier. Abel Bouhier foi un xeógrafo francés, moi coñecido no mundo galego da cultura pola súa obra de investigación sobre Galicia. En 1977 presentouna como tese de Estado no seu país, co título "La Galice, essai geographique d´analyse dínterpretation dún vieiux complexe agraire"´Era da Universidade de Poitiers". (1921-1997).

Coas frechas están indicados os castros que detectou o voó en O Incio, nada menos que 15 son moitos, por eso digo que no Incio non sabemos ó que temos. Unha auténtica marabilla que hai que poñer en valor.

En O Incio temos moitos castros e por Vilasouto temos o Castro de Belesar e algúns en Calvos entre outros. non digamos pola zona de Bermún, concretamente no monte de Sta Mariña que cada pouco hai un castro e dende logo unha chea de mámoas que pon e evidencia clarísima a población da zona.

Poboado da idade do Bronce (museo de Pontevedra)

 

Os poboados: (tomo un resumen do libro (2) da bibliografía)

Polo que sabemos cada asentamento estaría formado por unhas cantas cabanas de dimensións reducidas,, de planta circular ou oval,sen sementacións. Dentro da vivenda habería, lugar de traballo, cortes para o gando, vivenda das persoas e celeiros ( graneiros).

A actividade principal a agricultura de todo tipo.

Gandeiría, ovellas, cabras, vacas e porcos.

A caza principalmente xabarín e lebres.

A pesca principalmente troitas, coñecían os arpóns e tamén trampas feitas de cestería.

A recolleita de froitos, consumían sobre todo landras.

A cerámica tuvo moito que ver para mellorar a vida sobre todo para almacenar colleitas, auga, leite e permitía ferver os líquidos.

A industria textil seguro que tuvo os seus momentos, sobre todo o liño e a lá.

A industia da pedra foi básica para facer ferramentas e utensilios

A construción de mámoas.

Outras actividades alimentación, limpeza, vestimenta e coidado  da prole. Mantenemento de edificacións, fabricación de cestos, cordas e mobiliario, o comercio, etc.

En canto a organización social destaca xa a existencia de propiedade privada, o control dos excedentes e a división social do traballo.

Comenza a relixiosidade. Seguro que tiñan preocupacións e eso os levou a pensar noutro mundo. O culto aos mortos xa o coñecemos, que pensaban que podería haber outra vida é evidente xa que os mortos os deixaban con toda a súa ferramenta e preparados.

 

 

Bibliografía.

(1) A Gran historia de Galicia. Tomos I a IV. José Manuel Caamaño Gesto. La Voz de Galicia.

Tomos I a IV.

 

(2) Nas Raíces de Brión: as Mámoas de Rañalonga.

Proxecto interdisciplinar do I.E.S. Castelao-Vigo

Coordinador: Federico Silva Cobas.

Un libro que que fixo chegar Federico Silva en sinal de agradecemento pola miña colaboración. A verdade é que cedín unhas cantas fotografías, nada máis.

O libro é unha pasada, marabilloso e moi ben explicado todo. Foi publicado pola Deputación Provincial da Coruña no ano 2009.

 

Volver a Sta. Mariña